موضوع «علم غیب» از قرآن کریم توسط استاد محمد قدسی

 

 

 

قسمت اول: علم غیب

این نوشتار در دو سو بررسی و در دوقسمت ارائه می شود

یک : موضوع غیب در قرآن و روایات و غیب دانی پیامبران و اثبات غیب دانی پیامبر و آل الله علیهم صلوات الله   و شواهد غیب از قرآن

دو : عالم غیب در مثنوی

 در این قسمت ، موضوع غیب در قرآن و روایات :

یکی از ویژگی های آل الله علیهم صلوات الله غیب دانی است به نوشتار زیر توجه فرمائید:

غيب بر دو قسم است یک :  مطلق دو : نسبي،

غيب مطلق ذات خداوند است كه معنوي است

غيب نسبي دوبخش دارد معنوی و مادی

غیب معنوي آن دسته از موجودات است که به چشم مادی و دنیائی دیده نمی شود ولی وجود دارد و از جنس عالم معنا می باشد نظیر :

(قيامت، عالم ملائكه، ارواح، برزخ، مثال، ملكوت، جبروت، عقل و مافوق عقل. لوح محفوظ، كتاب مبين، مفاتح الغيب، خزائن اشياء )

این آیة شریفه یکی از آیاتی است که شاهد غیب معنوی است:(سوره الحجر) (21) (ص 263) وَإِن مِّن شَيْءٍ إِلاَّ عِندَنَا خَزَائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلاَّ بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ (21)

 هیچ چیزی نیست مگر آن که خزانه هایش نزد ماست، و آن را جز به اندازۀ معین فرود نمی آوریم «21»

دو : غیب مادي : ( در قرآن آيات زيادي هست كه خداوند داستان انبياء گذشته را براي پيامبر (ص) مي فرمايد و از آن تعبير به ذلك من انباء الغيب مي كند

( سورة آل‏عمران) (44) (ص 55)ذَلِكَ مِنْ أَنبَاء الْغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيكَ وَمَا كُنتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يُلْقُون أَقْلاَمَهُمْ أَيُّهُمْ يَكْفُلُ مَرْيَمَ وَمَا كُنتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يَخْتَصِمُونَ (44)

اين [ حقايق ] از خبرهاى غيبى است كه به تو وحى مي  كنيم . و تو هنگامي كه آنان قلم هاى خود را [ به عنوان قرعه زدن در آب ] مي  انداختند كه كداميك از آنان سرپرستى مريم را عهده دار شود ، و نيز زمانى كه [ براى كفالت او ] با يكديگر جدال و ستيز مي  كردند ، نزد آنان نبودى

(سوره هود) (49)(ص227) تِلْكَ مِنْ أَنبَاء الْغَيْبِ نُوحِيهَا إِلَيْكَ مَا كُنتَ تَعْلَمُهَا أَنتَ وَلاَ قَوْمُكَ مِن قَبْلِ هَـذَا فَاصْبِرْ إِنَّ الْعَاقِبَةَ لِلْمُتَّقِينَ (49)

این [داستان ها و حوادث] از خبرهای غیبی است که آن را از طریق وحی برایت بازگو می کنیم، پیش از وحی ما، نه تو آن ها را می دانستی و نه قوم تو، پس [در ابلاغ پیام ما] شکیبایی کن! یقیناً فرجام نیک برای کسانی است که از خداوند [اطاعت کرده، از محرّماتش] بپرهیزند

( نظیر این آیات : یوسف 102 و قصص 44 و 46 و 45 و شوري 42 و52 و (هود 100) ( و نظير آن در هود 120 و طه 99 و اعراف 101 و مائده 5/27 و انعام 6/34 و اعراف 7/175 و توبه 9/70 و يونس 10/71 و ابراهيم 14/9 و شعراء 26/69 و قصص 28/3 و ص 38/21 و تغابن 64/5 و كهف 18/13 )

پس قول آناني كه غيب مادي را قبول ندارند و گويند غيب آنست كه با حس درك نشود با ظاهر قرآن سازوار نيست بعلاوه وقايع گذشته كه با حس درك نمي شود.

غيب مطلق مخصوص خداوند است و آن ذات اوست و جز او کسی واقف نيست.

غيب نسبي يا مَقيس را پيامبر و انبياء ديگر مي دانند ولي نه بالذات. بلكه با تعليم خداوند و بالغير عالم مي شوند،

 مثال قر آنی : حضرت  نوح ع و حضرت موسي ع:  

حضرت نوح ع در  (سوره هود) (31)(ص225)مامور گفتن … وَلاَ أَقُولُ لَكُمْ عِندِي خَزَآئِنُ اللّهِ وَلاَ أَعْلَمُ الْغَيْبَ … می شود ولی در (سوره هود) (36)(ص225) می فرماید : وَأُوحِيَ إِلَى نُوحٍ أَنَّهُ لَن يُؤْمِنَ مِن قَوْمِكَ إِلاَّ مَن قَدْ آمَنَ فَلاَ تَبْتَئِسْ بِمَا كَانُواْ يَفْعَلُونَ (36)

به نوح وحی شد: از قوم تو جز کسانی که [تاکنون] ایمان آورده اند هرگز کسی ایمان نخواهد آورد؛ بنابراین از اعمالی که همواره [بر ضد تو] انجام می دهند اندوهگین مباش

سپس در ( سوره نوح) (26) (ص571) از قول او می فرماید :وَقَالَ نُوحٌ رَّبِّ لَا تَذَرْ عَلَى الْأَرْضِ مِنَ الْكَافِرِينَ دَيَّاراً (26)

[این ها پس از آن بود که] نوح گفت: پروردگارا! هیچ یک از این کافران را بر روی زمین باقی مگذار!«26»

إِنَّكَ إِن تَذَرْهُمْ يُضِلُّواْ عِبَادَكَ وَ لَا يَلِدُواْ إِلَّا فَاجِرًا كَفَّارًا(27)

كه اگر از آنها هر كه را باقى گذارى بندگان پاك با ايمانت را گمراه مى‏كنند و فرزندى هم جز بدكار و كافر از آنان به ظهور نمى‏رسد

(و او  با يقين نفرين مي كند كه خداوندا آنها را هلاك كن تا بندگانت را منحرف نكنند)

( در جائي كه نوح (ع) غيب مي دانسته، پيامبر ما اولي به دانستن است منتهي طبق (سوره الجن) (26) (ص 573) می فرماید :  عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلىَ‏ غَيْبِهِ أَحَدًا(26) عالم به غيب اوست پس جز او كسى غيب نمى‏داند چون او كسى را بر غيب خود مسلط نمى‏كند (26).

إِلَّا مَنِ ارْتَضىَ‏ مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَینِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا(27)

مگر كسى از رسولان را كه شايسته و مرضى اين كار بداند كه خدا براى چنين كسانى از پيش رو و پشت سر حافظانى در كمين مى‏گمارد (27).

( در ذیل این آیه در تفسیر برهان روایتی آمده که در بخشی از آن می فرماید : فَلا يُظْهِرُ عَلى‏ غَيْبِهِ أَحَداً إِلَّا مَنِ ارْتَضى‏ مِنْ رَسُولٍ يعني عليا المرتضى من الرسول (صلى الله عليه و آله) و هو منه،

و در روایتی دیگر از  حمران از  أبو جعفر (عليه السلام) امام پنجم می فرماید : «إِلَّا مَنِ ارْتَضى‏ مِنْ رَسُولٍ و كان و الله محمد ممن ارتضاه،…… فأما [العلم‏] الذي يقدره [الله‏] عز و جل و يقضيه و يمضيه فهو العلم الذي انتهى إلى رسول الله (صلى الله عليه و آله) ثم إلينا»)

و (اين آيه، جواب آیة زیر در سورة  انعام/50  و (سورة الأعراف ) (188) (ص 175) مي باشد).

( سورة الأنعام ) (50) (ص 133)  قُل لَّا أَقُولُ  لکم عِندِى خَزَائنُ اللَّهِ وَ لَا أَعْلَمُ الْغَيْبَ وَ لَا أَقُولُ لَكُمْ  اِنیّ مَلَكٌ  إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَى اِلیَ قُلْ هَلْ يَسْتَوِى الْأَعْمَى‏ وَ الْبَصِيرُ  أَ فَلَا تَتَفَكَّرُونَ(50)

بگو من نمى‏گويم خزينه‏هاى خداوند نزد من است، و نيز نمى‏گويم علم غيب دارم، و نمى‏گويم فرشته‏اى هستم، من دنبال نمى‏كنم مگر همان چيزى را كه به سويم وحى مى‏شود، بگو آيا كور و بينا يكسان است؟ (پس چرا تفكر نمى‏كنيد)

 (سورة الأعراف ) (188) (ص 175) قُل لَّا أَمْلِكُ لِنَفْسىِ نَفْعًا وَ لَا ضَرًّا إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ  وَ لَوْ كُنتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لاَسْتَكْثرْتُ مِنَ الْخَيرِ وَ مَا مسَّنی السُّوءُ  إِنْ أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ وَ بَشِيرٌ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ(188)

بگو من اختيار سود و زيان خويش ندارم جز آنچه خدا خواسته است اگر غيب مى‏دانستم سود بسيار مى‏بردم و بدى به من نمى‏رسيد من جز بيم‏رسان و نويد بخش براى گروهى كه ايمان مى‏آورند نيستم (188)

(مي فرمايد كه اگر خداوند بخواهد علم غيب را مي دانم)

در ( سورة آل‏عمران) (179) (ص 73)زمينه علم غيب انبياء را اشاره فرموده (مَّا كاَنَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلىَ‏ مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتىَ‏ يَمِيزَ الخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ  وَ مَا كاَنَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلىَ الْغَيْبِ وَ لَاكِنَّ اللَّهَ يجَتَبىِ مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاءُ  فَامِنُواْ بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ  وَ إِن تُؤْمِنُواْ وَ تَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ(179)

خداوند هرگز مؤمنان را وانگذارد و بدين حال كنونى (كه مؤمن و منافق به يكديگر مشتبه‏اند) تا آنكه به آزمايش بدسرشت را از پاك گوهر جدا كند

 و خدا همه شما را از سر غيب آگاه نسازد و ليكن براى اين مقام از پيغمبران خود هر كه را مشيت او تعلق گرفت برگزيند

پس شما به خدا و پيغمبرانش بگرويد كه هر گاه ايمان آريد و پرهيزكار شويد اجر عظيم خواهيد يافت (179).

در (سوره التكوير) (24) (ص586) وَمَا هُوَ عَلَى الْغَيْبِ بِضَنِينٍ (24)

و او در ابلاغ معارف قرآن [که از عالم غیب به او وحی شده] بخیل نیست«24»

و این آیة  در بارة پیامبر  ص است

نتیجه آن که :  او مي داند كه مي آموزد،

 و او عوالم دوزخ  و برزخ و بهشت، كوثر، تطائر كتاب، و دیگر عوالم را  می داند و در قرآن همه را فرمود :  

در  زیر اشاره می فرماید که  تضرع زمينه علم غيب فراهم می شود و در بارة پیامبر می فرماید ،

در (سوره البقره) (144) (ص 22) پيامبر ص  با دعا قبله را خواست:

 قَدْ نَرَى‏ تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فىِ السَّمَاءِ  فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَئهَا  فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ

 وَ حَيْثُ مَا كُنتُمْ فَوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ  وَ إِنَّ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ  وَ مَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ(144)

ما تو را ديديم كه رو در آسمان مى‏چرخاندى پس بزودى تو را بسوى قبله‏اى برميگردانيم كه دوست مى‏دارى، اينك (همين امروز) روى خود به طرف قسمتى از مسجد الحرام كن، و هر جا بوديد رو بدان سو كنيد و كسانى كه اهل كتابند مى‏دانند كه اين برگشتن به طرف كعبه حق است و حكمى است از ناحيه پروردگارشان و خدا از آنچه مى‏كنند غافل نيست (144).

آيات ديگر قرآني،

 شاهد بر غيب داني پيامبر (ص)

آیة 114  (ص 320 سوره طه) فَتَعَلىَ اللَّهُ الْمَلِكُ الْحَقُّ  وَ لَا تَعْجَلْ بِالْقُرْءَانِ مِن قَبْلِ أَن يُقْضىَ إِلَيْكَ وَحْيُهُ  وَ قُل رَّ بِّ زِدْنىِ عِلْمًا(114) پس بلند مرتبه است خداوندى كه سلطان حق است، و تو قرآن را پيش از آنكه وحى آن به تو اعلام شود به شتاب مخوان و بگو پروردگارا مرا دانش بيفزاى

پس او قرآن را  می دانسته است

در (سوره التوبه) (105) (ص203) :وَ قُلِ اعْمَلُواْ فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَكم وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ  وَ سَترُ َدُّونَ إِلىَ‏ عَالِمِ الْغَيْبِ وَ الشهَّادَةِ فَيُنَبِّئُكمُ بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ(105)بگو (هر چه مى‏خواهيد) بكنيد كه خدا عمل شما را خواهيد ديد، همچنين رسول او و مؤمنان نيز، بزودى شما را بسوى داناى غيب و شهود مى‏برند، و خدا شما را از اعمالى كه مى‏كرديد خبر مى‏دهد

(مومنون در آیة بالا طبق روایات  اهل بيت علیهم السلام می باشند  )

سَ  در اینجا سَوْفَ نيست بلكه تاكيد و تحفيق است چون پاي خداوند در ميان است

نتیجه آیات ضبط شده این است که آن ها ( محمد و آل او علیهم صلوات الله غیب دان اند:

در ( سورة آل‏عمران) (179) (ص 73) که قبلا نیز نوشتم می فرماید : مَّا كاَنَ اللَّهُ ….  وَ مَا كاَنَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلىَ الْغَيْبِ وَ لَاكِنَّ اللَّهَ يجَتَبىِ مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاءُ  …. و خدا همه شما را از سر غيب آگاه نسازد و ليكن براى اين مقام از پيغمبران خود هر كه را مشيت او تعلق گرفت برگزيند

( در آیة بالا اين استثناء پيامبر  و اهل بیت اویند علیهم صلوات الله)

در شش دفتر مثنوی از علم غیب بیان فراوانی یافت می گردد که نگاشتن همة آن ها کار دشواری است و در این نوشتتار سعی شده است که یک طبقه بندی در قسمت ضبط و به عنوان مشت نمونة خروار بدان توجه شود:

فصل اول

در اینجا از  نهج الفصاحه روایت 1737  از  رسول اعظم صلوات الله علیه و آله را به شرح زیر ضبط می کنم  که شاهد خوبی است بر علم غیب آن حضرت که   می فرمایند:

ستكون عليكم أئمّة يملكون أرزاقكم يحدّثونكم فيكذبونكم و يعملون فيسيئون العمل لا يرضون فيكم حتّى تحسّنوا قبيحهم و تصدّقوا كذبهم فأعطوهم الحقّ ما رضوا به فإذا تجاوزوا فمن قتل على ذلك فهو شهيد.

پيشوايانى بر شما منصوب خواهند شد كه روزيهاى شما بخورند و با شما سخن كنند و دروغ گويند و عمل كنند و بد كنند از شما راضى نشوند تا كار زشتشان را نيكو شماريد و دروغشان را راست بحساب آريد، اگر بحق رضا دادند مطابق آن با ايشان رفتار كنيد و اگر از حق تجاوز كردند هر كه در اين راه كشته شود شهيد است

پایان قسمت اول